Cùng với tốc độ đô thị hóa nhanh, thành phố định hướng quy hoạch, phát triển bờ sông cơ bản trong kiến trúc đô thị bền vững, mang bản sắc, đặc trưng của vùng sông nước.

Hệ thống sông, kênh rạch toàn TP Hồ Chí Minh có tổng chiều dài gần 8.000km với sông Sài Gòn, một phần sông Đồng Nai, gần 40 tuyến kênh, rạch... Đến nay, chỉ có kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè, kênh Tân Hóa-Lò Gốm, kênh Tàu Hũ-Bến Nghé, cùng một số đoạn thuộc sông Sài Gòn… được chỉnh trang cơ bản hai bên bờ. Thành phố đã phủ kín quy hoạch phân khu, quy hoạch bờ cao, hành lang bảo vệ bờ sông từ 30m đến 60m. Không gian dọc sông Sài Gòn, kênh rạch nội thành sẽ là cây xanh, công viên và công trình hạ tầng kỹ thuật. Thành phố cũng quy hoạch tuyến du lịch đường thủy trên sông Sài Gòn, tuyến buýt sông, dự án chống ngập 10.000 tỷ đồng có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu…

leftcenterrightdel
Một góc bến tàu du lịch Bạch Đằng trên sông Sài Gòn, Quận 1, TP Hồ Chí Minh.

Ông Nguyễn Thanh Nhã, Giám đốc Sở Quy hoạch kiến trúc TP Hồ Chí Minh cho biết: “Tính định hướng kết nối khai thác tiềm năng cảnh quan không gian hai bên bờ sông hiện chưa được quan tâm đúng mức. Một số đồ án quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 gắn với dự án đầu tư xây dựng được duyệt trải qua nhiều giai đoạn nhưng lại thiếu đồng bộ, chưa có giải pháp khai thác cảnh quan ven sông. Thành phố còn khoảng 85% tổng số chiều dài bờ sông, kênh rạch chưa được xây bờ kè, chưa chỉnh trang đô thị hai bên bờ. Tình trạng lấn chiếm hành lang bờ sông hay xây dựng các bến neo đậu tàu thuyền, kinh doanh nhà hàng, quán cà phê còn diễn ra...”.

Theo kiến trúc sư Nguyễn Anh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu kiến trúc (Sở Quy hoạch kiến trúc TP Hồ Chí Minh): Cần phân loại chức năng hệ thống sông, kênh rạch của thành phố, xác định chức năng giao thông, thoát nước, nơi sinh hoạt cộng đồng và các dự án kinh doanh của từng khu vực sông, kênh rạch... Trên cơ sở đó sẽ có các phân khu theo từng khu vực, gắn với đặc thù cụ thể. Ví dụ, khu vực trung tâm, như Quận 1, 2, 3 và 4 nên ưu tiên rà soát quy hoạch, triển khai thực hiện đồng bộ, hoàn chỉnh trước. Ngoài ra, thành phố cần có khung phát triển hệ thống kênh rạch để có tầm nhìn tổng thể, đồng thời có sự mềm dẻo trong kết nối, không thể tách từng dự án ra khỏi hệ thống chung.

Thời gian qua, TP Hồ Chí Minh đã thực hiện thành công nhiều dự án chỉnh trang kênh rạch, di dời, tái định cư nhà trên và ven kênh rạch, khôi phục dòng chảy, kè bờ cứng, làm đường, làm cầu, xây dựng công viên và chỉnh trang các khu dân cư, đã làm thay đổi diện mạo đô thị, môi trường sống và diện mạo hai bờ sông, bờ kênh. Có thể thấy, nhiều khu dân cư cao cấp hai bên bờ sông Sài Gòn kết hợp với khu thương mại, văn phòng làm việc, khách sạn, tổ hợp giải trí… được hình thành. Dọc các tuyến kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè, Tàu Hũ-Bến Nghé cũng phát triển sầm uất với nhiều loại hình dịch vụ, thương mại. Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP Hồ Chí Minh, đề nghị: “Cần rà soát kỹ quy hoạch hành lang bảo vệ kênh rạch và các con sông, không để tiếp tục tình trạng phát triển các tòa nhà cao tầng quá dày đặc, lấn chiếm hành lang sông, hoặc sử dụng không gian sông thành không gian riêng của dự án nhà ở. Điều đó rất cần thiết trong công tác bảo đảm cảnh quan môi trường, ổn định dòng chảy cũng như quá trình tiêu thoát nước”.

TP Hồ Chí Minh đang nghiên cứu hoàn chỉnh đề án quy hoạch phát triển bờ kè sông, kênh rạch nội thành. Từ nay đến năm 2025, dọc sông Sài Gòn sẽ được đầu tư nhiều dự án cầu quy mô lớn, giúp kết nối các vùng, khu vực của hai bờ sông. Theo nhiều chuyên gia, TP Hồ Chí Minh có quá trình đô thị hóa nhanh, nhưng phải hướng tới đô thị sông nước. Bờ sông, kênh rạch nội thành là không gian chung của người dân, cộng đồng nên mọi người cần có trách nhiệm giữ gìn và xây dựng không gian này trở thành một đô thị sông nước hài hòa với thiên nhiên, thân thiện với môi trường. Thành phố cần có một đồ án quy hoạch xây dựng gắn kết với các đồ án quy hoạch về giao thông thủy, thủy lợi chống ngập, quy hoạch du lịch, văn hóa giải trí, quy hoạch và thiết kế đô thị hai bên sông, kênh rạch. Việc khai thác không gian dọc các tuyến sông, kênh rạch nội thành cần được nghiên cứu toàn diện để đưa ra định hướng, giải pháp phù hợp, hài hòa giữa mục tiêu phát triển kinh tế và phát triển đô thị bền vững.

Đồng chí Nguyễn Thiện Nhân, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh, đã nhấn mạnh, sông nước là tài nguyên thiên nhiên đặc biệt, là điều kiện để thành phố phát triển kiến trúc đô thị bền vững. Bờ sông phải được quy hoạch đa chức năng, vừa ngăn nước, vừa làm đường giao thông và cũng có thể tạo không gian mở để người dân đến sinh hoạt, vui chơi, giải trí hoặc xây dựng các công trình khác. Theo đồng chí Nguyễn Thiện Nhân, cuối năm 2019, UBND thành phố sẽ có định hướng về quy hoạch xây dựng kè và phát triển đất ven sông, kênh rạch giai đoạn đến 2030 và định hướng đến năm 2050, đồng thời xây dựng quy chế quản lý, thực hiện quy hoạch này. Thành phố sẽ phối hợp với các chuyên gia mô phỏng việc ngập, thoát nước, tiến hành các giải pháp kỹ thuật xây kè của sông, kênh đa chức năng trong tổng thể đề án xây dựng đô thị thông minh.

Bài và ảnh: HỒNG GIANG